Tri thức và Trái tim: Sự cân bằng tạo nên ý nghĩa thiêng liêng của nghề giáo

Nghề Giáo là gì? Phải chăng chỉ là nghề "lái đò" miệt mài chở những chuyến khách tri thức cập bến bờ tương lai? Suốt những năm tháng đầu tiên đứng trên bục giảng, tôi đã từng mang trong mình suy nghĩ giản đơn ấy. Tôi miệt mài với giáo án, với công thức, với định lý, cố gắng truyền đạt trọn vẹn và chính xác nhất những kiến thức nền tảng. Tôi tin rằng, cung cấp kiến thức là nhiệm vụ cao cả nhất của một nhà giáo, là thước đo duy nhất cho sự thành công của mình. Công việc của tôi khi ấy được định nghĩa rõ ràng: truyền đạt, kiểm tra, đánh giá. Đó là một công việc đầy vinh dự, nhưng lại thiếu đi sự kết nối sâu sắc và tính nhân văn cần có. Tuy nhiên, thời gian trôi qua, bắt gặp những ánh mắt băn khoăn của một số bạn sinh viên, qua cái cúi đầu rụt rè của một cô bé đang gặp khủng hoảng gia đình, và qua cả những dự án nhóm bùng nổ ý tưởng, tôi nhận ra bài học lớn nhất của cuộc đời mình: Nghề giáo không chỉ là sự truyền tải tri thức, mà còn là hành trình đi vào thế giới nội tâm của các bạn sinh viên. Tôi nhận ra rằng, tri thức chỉ là công cụ, còn điều quan trọng hơn cả là cách các em sử dụng công cụ đó để định hình cuộc đời và nhân cách. 

Nghề giáo vốn là sự hài hòa của trí tuệ và trái tim. Trí tuệ cung cấp kiến thức, trái tim cung cấp sự thấu hiểu. Vai trò truyền đạt tri thức chỉ là phần cốt lõi, là nền móng; trên nền móng ấy, ngoài là người thầy, người cô chúng ta còn phải là người bạn đồng hành trong mọi thử thách, là người hỗ trợ tư duy để các em tìm ra con đường riêng, là người rèn luyện đạo đức thông qua hành động thực tế, và hơn hết, là người lắng nghe thầm lặng những tiếng lòng không nói thành lời. 

Sự chuyển mình trong nhận thức này không đến một sớm một chiều, mà là quá trình chiêm nghiệm thông qua từng tiết học, từng sự kiện. Bài viết này là những chiêm nghiệm sâu sắc, những trải nghiệm thực tế về hành trình tôi chuyển mình từ một người "dạy chữ" sang một người "dạy người" toàn diện, một hành trình đầy thử thách nhưng cũng vô vàn hạnh phúc. Đây là câu chuyện nghề giáo của riêng tôi, nơi tôi khám phá ra rằng, ý nghĩa của nghề không phải là đào tạo ra những bộ óc xuất chúng, mà là nuôi dưỡng những tâm hồn trọn vẹn.

Trước tiên, tôi phải khẳng định rằng, tri thức vẫn là trọng tâm của giáo dục. Để đứng vững trên bục giảng, người thầy phải là một chuyên gia trong lĩnh vực của mình. Tôi không ngừng học hỏi, cập nhật phương pháp, trau dồi chuyên môn vì tôi hiểu rằng, sự hời hợt của giáo viên sẽ giết chết niềm đam mê của sinh viên. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng là biểu hiện của sự tôn trọng tri thức và tôn trọng người học. 

Bắt đầu đồng hành ở FPT PolySchool TP. Hồ Chí Minh từ năm 2023, tôi được tiếp xúc với một môi trường đào tạo năng động, thực chiến. Ở môi trường này, tôi dần nhận ra truyền đạt tri thức không phải là đổ đầy một cái bình rỗng. Đó là thắp lên ngọn lửa khao khát và khám phá. Tri thức không chỉ là những gì được viết trong sách giáo khoa; nó phải là một công cụ sống, một giải pháp cho vấn đề thực tế.

Tôi luôn cố gắng biến các bài giảng lý thuyết thành những phiên làm việc thực tế, nơi sinh viên phải tự mình giải mã, tự mình phân tích. Tôi nhớ một lần, khi dạy về một bài học khá khô khan, tôi đã yêu cầu các em “đóng vai trò là người thầy”, tự tìm hiểu và tự giảng dạy cho các bạn còn lại trong lớp. Sự đổi mới này không chỉ giúp các em hiểu bài sâu hơn mà còn khơi dậy nguồn hứng thú vô tận. Khoảnh khắc nhìn thấy sinh viên tranh luận sôi nổi, tự tin bảo vệ ý tưởng của mình, góp ý giúp bài soạn của các nhóm tốt hơn tôi biết mình đã thành công. 

Thành công không nằm ở điểm số mà nằm ở thái độ chủ động tiếp nhận và sử dụng kiến thức. Nếu tri thức là nhiên liệu, thì tư duy chính là động cơ để chiếc xe cuộc đời của mình được vận hành. Tôi dần hiểu được, sinh viên ngày nay không cần một người thầy đưa ra đáp án, mà cần một người hướng dẫn cách đặt câu hỏi. Tôi chuyển từ vai trò từ người kiểm soát thành người cố vấn (mentor) - một người cùng đi trên con đường phát triển. Tôi nhớ lại khoảng thời gian tôi dạy khoá đầu tiên, năm đó tôi dạy 5 lớp. Thời gian đầu với tôi khá bỡ ngỡ vì mỗi lớp là một bài toán, mỗi bạn sinh viên là một tính cách, một suy nghĩ. Nhưng rồi hai chữ “Đồng hành” đã giúp tôi rút ngắn khoảng cách với “bọn nhỏ”. Để rồi khi kết thúc khoá học chúng tôi vẫn vui vẻ, thoải mái chia sẻ với nhau những tri thức, những câu chuyện. Mấy đứa trẻ ngỗ nghịch ngày nào đã biết suy nghĩ hơn, đã tin tưởng và mở lòng hơn.  

Và sự đồng hành này không chỉ giới hạn trong bốn bức tường phòng học. Dù không phải là giáo viên chủ nhiệm của bất kỳ khóa hay lớp nào, tôi luôn ý thức rằng vai trò của mình là hỗ trợ sự phát triển toàn diện. Tôi không ngại dành thời gian để cùng các em tham gia các hoạt động ngoại khóa, các hoạt động cộng đồng hay các cuộc thi học thuật. Sự đồng hành vượt khỏi học thuật, bước ra ngoài cánh cửa lớp học chính là minh chứng rõ nhất cho việc tôi xem các em là những đối tác, những người trẻ cần được kích hoạt tiềm năng. Điều quý giá nhất mà tôi học được là: Đồng hành không phải là đi hộ, mà là cùng đi, cùng vấp ngã, và cùng đứng dậy. Khi giáo viên xóa nhòa khoảng cách thế hệ bằng sự hiện diện chân thành, sinh viên sẽ dũng cảm hơn để chia sẻ ý tưởng và phát triển tư duy độc lập của mình. Người thầy không chỉ dạy sinh viên cách trở thành người giỏi nhất, mà phải dạy các em cách trở thành người tử tế và có trách nhiệm xã hội nhất. Giáo dục đạo đức không thể chỉ nằm trong những bài giảng lý thuyết suông, mà phải được lồng ghép vào từng hơi thở của cuộc sống, đặc biệt là trong môi trường làm việc nhóm và tổ chức sự kiện.

Tuổi sinh viên là lứa tuổi đầy những bão tố tâm lý, những rạn nứt gia đình, và những áp lực định hướng sự nghiệp mà các em không dám thổ lộ cùng ai. Trong bối cảnh áp lực học tập và xã hội ngày càng tăng cao, giáo viên cần trở thành một “chiếc hộp thư” bí mật, một chỗ dựa tinh thần an toàn. Tôi thường dành những buổi chiều muộn, khi tan lớp, để trò chuyện với những sinh viên nán lại. Tôi thường check tin nhắn Zalo mỗi tối vì sợ bỏ lỡ "Giờ trị liệu không chính thức" cùng các em. Đây là khoảng thời gian tôi tắt hết những vai trò khác, chỉ còn là một người trưởng thành lắng nghe. 

Tôi nhớ đến một cậu sinh viên nam, luôn tỏ ra khép kín và bất cần trong lớp, hiệu suất học tập giảm sút. Một buổi tối, cậu bé nhắn tin tôi và bày tỏ cần được chia sẻ và kể về việc ba mẹ đã ly hôn và ba mẹ vẫn mong muốn giành quyền nuôi cậu về mình. Cậu chia sẻ về sự cô đơn mà cậu che giấu bằng vỏ bọc lầm lì, không quan tâm mọi thứ xung quanh. Tôi đã không đưa ra bất kỳ lời khuyên nào, tôi chỉ đơn thuần lắng nghe không phán xét, để cậu được tự do bộc lộ cảm xúc bị dồn nén. Cậu chia sẻ khá lâu, cậu nói một câu mà tôi sẽ không bao giờ quên: “Thưa cô, cảm ơn cô đã không nói là con phải mạnh mẽ.”

Đúng vậy, đôi khi, sức mạnh của sự im lặng, sự hiện diện thấu hiểu còn lớn hơn ngàn lời khuyên sáo rỗng. Lắng nghe là một kỹ năng sư phạm cao quý, giúp người thầy nhìn thấy "phần chìm của tảng băng trôi" trong tâm hồn sinh viên, để từ đó có thể hỗ trợ các em một cách chân thành và đúng đắn nhất. Vai trò này giúp tôi hiểu rằng, chúng ta không chỉ đào tạo kỹ năng chuyên môn, mà còn phải chữa lành và nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần cho thế hệ trẻ. Sau tất cả những năm tháng đi qua hành trình nghề giáo, tôi hiểu rằng, công việc của mình vượt xa một bản mô tả công việc thông thường. Nó là một nghệ thuật sống, một sứ mệnh nuôi dưỡng tâm hồn.

Nghề giáo là sự tổng hòa của truyền đạt tri thức để mở mang trí óc và xây dựng nhân cách để định hình cuộc đời. Niềm hạnh phúc lớn nhất không phải là thấy sinh viên mình đạt điểm thủ khoa, mà là thấy chúng trưởng thành, biết yêu thương, biết đấu tranh cho lẽ phải, và biết làm một người tử tế, có ích. Đó là khi một sinh viên cũ, sau nhiều năm ra trường, quay về chia sẻ họ đã dùng tinh thần trách nhiệm học được từ một sự kiện ngoại khóa để vượt qua thử thách trong công việc.

Tôi tự hào về những chuyến đò mình đã đưa, không phải vì chúng cập bến danh vọng, mà vì những hành khách trên đó đã học được cách “tự bơi”, học được cách dùng la bàn đạo đức và trí tuệ của mình để vượt qua những con sóng lớn. Tôi sẽ tiếp tục hành trình này, không ngừng học hỏi để trở thành một người thầy toàn diện hơn người truyền lửa, người đồng hành, người lắng nghe.

Và cứ thế, tôi biết ơn mỗi ngày được đứng trong ngôi nhà giáo dục FPT PolySchool này, nơi tôi không chỉ dạy mà còn được học, được sống trọn vẹn với ý nghĩa cao quý của hai chữ “Nhà Giáo”.

Lưu San San - Giáo viên Toán FPS HCM