Bài toán cuộc đời và phép cộng của niềm tin

Tôi tên là Nguyên. Tôi dạy Toán. Với tôi, Toán học không chỉ là logic và con số; nó là triết lý sống, là cách thế giới vận hành. Nó là nền tảng của mọi cấu trúc, mọi quy luật tự nhiên và xã hội. Tôi nhìn thấy phương trình vi phân trong sự phát triển của một cái cây, tôi thấy hình học Euclide trong kiến trúc, và tôi thấy xác suất trong mọi quyết định chúng ta đưa ra hàng ngày. Tôi luôn tin rằng, một khi học trò hiểu được sự tinh tế của Toán học, họ sẽ hiểu được một phần trật tự và vẻ đẹp của vũ trụ.

Nhưng suốt những năm tháng làm nghề, với bảng đen, phấn trắng và những công thức khô khan được viết lại từ thế kỷ này sang thế kỷ khác, không ít lần tôi tự hỏi: làm thế nào để gieo triết lý sâu sắc đó vào một học trò chỉ nhìn thấy sự vô lý trong mỗi công thức? Làm sao để biến một chuỗi ký hiệu trừu tượng sin, cos, ∃, ∀, dx thành một công cụ sống, thành một niềm tin, một động lực? Câu hỏi đó cứ day dứt tôi, một sự day dứt âm ỉ của một người thợ đã quên đi linh hồn của nghề mình.

Đây là câu chuyện về An. Em là một học sinh thông minh, sở hữu một tư duy sắc bén và khả năng cảm thụ nghệ thuật tuyệt vời, nhưng An sợ số học. Nỗi sợ đó không phải là sự ghét bỏ bộc phát, mà là một sự chối từ thầm lặng, một rào cản vô hình mà em dựng lên giữa mình và thế giới của những con số. Đó là một bức tường cao và dày được xây bằng những lần thất bại và những câu hỏi không lời giải đáp. Mỗi khi tôi giảng về đạo hàm hay tích phân, những khái niệm mà tôi thấy vô cùng đẹp đẽ và mạnh mẽ trong việc mô tả sự thay đổi và sự tích lũy, ánh mắt em như đang nhìn một ngôn ngữ ngoài hành tinh. Em không kháng cự dữ dội, em chỉ buông xuôi, một sự đầu hàng hoàn toàn và tuyệt vọng.

Điểm thi của em luôn nằm ở mức báo động đỏ, một chuỗi những con số thất vọng cứ kéo dài, vẽ nên một đồ thị đi xuống của sự tự tin. Và sự thờ ơ của em còn đáng sợ hơn cả một con số 0 tròn trĩnh. Số 0 ít ra còn là một kết quả dứt khoát, một điểm xuất phát để làm lại; sự thờ ơ lại là biểu hiện của một tinh thần đã ngừng chiến đấu, đã chấp nhận thất bại ngay từ vạch xuất phát. Em không tìm cách giải, em chỉ tìm cách trốn tránh và hy vọng những giờ học Toán sẽ trôi qua thật nhanh.

Mọi chuyện lên đến đỉnh điểm sau bài kiểm tra. An đạt 1,5 điểm. Một con số nhỏ nhoi, gần như không có giá trị, nhưng lại chất chứa một sức nặng vô cùng lớn đối với tâm hồn của một người thầy và tương lai của một cậu bé. Nó giống như một lời kết án cho cả học trò và phương pháp giảng dạy của tôi.

Tôi không thể mắng. Sự thất vọng của tôi đã chuyển hóa thành một sự nhìn nhận nghiêm túc về phương pháp sư phạm của chính mình. Tôi chỉ giữ em lại sau giờ học, trong căn phòng tĩnh lặng. Sự tĩnh lặng của căn phòng đối lập hoàn toàn với những hỗn loạn trong lòng tôi và nỗi sợ hãi đang dâng lên trong em.

Tôi không hỏi về bài kiểm tra, không muốn đào sâu thêm vào vết thương cũ và nỗi ám ảnh về con số 1,5. Thay vào đó, tôi hỏi thẳng: "An, em sợ gì nhất ở Toán?"

An ngập ngừng, một sự im lặng kéo dài như thể em đang cố gắng sắp xếp lại những hỗn độn trong suy nghĩ và tìm kiếm từ ngữ chính xác để mô tả nỗi sợ của mình. Rồi em lí nhí: "Nó… nó không có ý nghĩa gì với em cả, thầy ạ. Nó quá trừu tượng. Em không thấy nó liên quan gì đến cuộc sống của em."

Lời thú nhận đó như một tia sét đánh trúng tôi. Em đã nói ra sự thật mà bấy lâu nay tôi, và có lẽ nhiều giáo viên khác, cố tình né tránh. Tôi đã sai. Tôi đã quá tập trung vào việc dạy "công thức" mà quên đi việc dạy "ý nghĩa". Tôi đã dạy Toán như một bộ luật nghiêm ngặt phải tuân theo, một khuôn khổ cứng nhắc, mà không giải thích tại sao bộ luật đó lại tồn tại và áp dụng như thế nào trong đời sống. Tôi đã biến Toán thành một bức tường logic mà chính tôi cũng không giúp học trò tìm ra chiếc chìa khóa. Tôi đã quên rằng, ý nghĩa chính là chiếc chìa khóa vạn năng để mở cánh cửa nhận thức và khơi dậy động lực học tập.

Khoảnh khắc đó, tôi quyết định thay đổi toàn bộ phương pháp với An. Tôi hiểu rằng, để gieo mầm triết lý sống của Toán học, tôi phải bắt đầu từ ước mơ, từ những điều gần gũi nhất với em. Tôi phải cá nhân hóa bài toán.

Tôi không giao cho em các bài toán trong sách, những bài toán đã có sẵn đáp án và thiếu đi hơi thở cuộc sống. Tôi giao cho em "bài toán cuộc đời": "An, em muốn mở một tiệm cà phê nhỏ sau này, em cần bao nhiêu vốn? Em sẽ phải quản lý lãi suất và chi phí như thế nào để sau ba tháng em có thể mua được một chiếc máy pha cà phê mới?"

Đó là một bài toán tổng hợp thực tế. Em phải vận dụng kiến thức về tỉ lệ phần trăm chiết khấu nguyên vật liệu, lãi suất đơn (nếu vay vốn), phép cộng trừ nhân chia phức tạp để cân đối thu chi, và cả khả năng dự đoán chi phí ẩn như tiền điện nước, khấu hao tài sản. Tôi đưa cho em một chiếc máy tính bỏ túi và nói: "Toán học không phải là tìm ra con số có sẵn. Nó là công cụ để em giải quyết những vấn đề em gặp phải. Hãy dùng nó để xây dựng ước mơ của em."Đây là một sự dịch chuyển tâm lý từ "phải giải một bài tập khô khan" sang "muốn giải một vấn đề quan trọng của đời mình".

Tôi dành mỗi buổi rảnh, chỉ 10 phút, để xem "báo cáo tài chính" của quán cà phê tưởng tượng đó. Chúng tôi không nói về công thức trong sách giáo khoa, chúng tôi nói về tỉ lệ, về chi phí ẩn, về phép trừ lỗ và phép cộng lời. Từng buổi 10 phút đó, từng con số nhỏ được tính toán cẩn thận, dần dần kéo An trở lại với thế giới của những con số có ý nghĩa, những con số gắn liền với tương lai mà em khao khát.

Sự thay đổi diễn ra nhanh chóng, chỉ trong vòng hai tháng tiếp theo. An không giỏi Toán hơn ngay lập tức, em không thể giải được những bài toán phức tạp trên lớp ngay lập tức. Nhưng em đã ngừng sợ hãi. Nỗi sợ hãi đã bị thay thế bằng sự tò mò và niềm khao khát ứng dụng. Em bắt đầu nhìn nhận các công thức như những nguyên tắc giải quyết vấn đề, như những quy tắc cơ bản để vận hành "tiệm cà phê" của mình. Em đã tìm tòi từ những điều nhỏ bé nhất mà Toán học đã len lỏi vào cuộc sống. Em đã tìm thấy cầu nối giữa kiến thức và thực tại.

Điểm số bài kiểm tra cuối kỳ của em chỉ đạt 6 điểm, một con số khiêm tốn so với nhiều học sinh khác. Nhưng đối với tôi, đó là điểm 10. Bởi vì nó không chỉ là con số trên giấy, nó là thành quả của niềm tin đã được nhân lên. Nó là bằng chứng cho thấy, khi học sinh tìm thấy mục đích và ý nghĩa, mọi giới hạn về khả năng đều có thể được phá vỡ.

Ngày hôm đó, An đến gặp tôi. Em không nói nhiều, chỉ đưa tôi một chiếc thẻ nhỏ có ghi công thức:

Cố gắng + Kiên trì = Lời giải

Tôi hiểu rằng, bài học vĩ đại nhất của tôi không phải là dạy Toán, mà là dạy cho An biết rằng: Mỗi người đều có một bài toán riêng, và nhiệm vụ của người thầy là giúp họ tìm ra công thức kiên trì của chính mình. Công thức này không chứa biến số x hay y trừu tượng, mà chứa những giá trị cốt lõi của con người. Đó chính là phép cộng của niềm tin mà tôi đã tìm kiếm suốt bao năm trên bục giảng.

Nguyễn Đức Nguyên